Średniowieczny zamek książąt, królów i cesarzy związany z dynastiami Piastów, Luksemburgów i Podiebradów. W swojej ostatecznej postaci stanowi wybitne dzieło architektury renesansowej. Jest to też jedyna realizacja architekta Benedykta Reyta na ziemiach polskich. To tu po raz pierwszy na Śląsku zastosowano w architekturze zamkowej tzw. "attyki polskie". Zamek zachował w swych wnętrzach wybitne detale kamieniarki oraz gotyckie i renesansowe polichromie.
Obiekt stanowi również niezwykły przykład sztuki fortyfikacyjnej, gdyż pomiędzy potężnymi basztami artyleryjskimi na początku lat 20-tych XVI wieku powstały tu najstarsze w Polsce kaponiery. Potężna malownicza ruina była dotychczas przedmiotem bardzo powierzchownych badań

W związku z postępującą destrukcją i zagrożeniami budowlanymi zamek w Ząbkowicach Śląskich jest obecnie niedostępny dla turystów. W 2011 roku Miasto Ząbkowice Śląskie podjęło decyzje o podjęciu prac mających na celu zabezpieczenie oraz udostępnienie ruin wraz z wprowadzeniem do części wnętrz zamkowych nowych funkcji.
Zlecone przez Urząd Miasta Ząbkowic Śląskich prace koncepcyjne i projektowe poprzedzone zostały aktualizacją inwentaryzacji, ekspertyzą - oceną stanu technicznego oraz analizą przeprowadzonych dotychczas prac a także wstępną analizę możliwości funkcjonalno - przestrzennych i wartości kulturowych zamku.
Wykonana koncepcja projektowa zabezpieczenia i zagospodarowania ruin zamkowych uwzględniła te analizy. Ustalono, że największe bogactwo wartości kulturowych znajduje się skrzydłach: wschodnim i południowym. Potwierdzono istnienie licznych detali kamieniarskich oraz partii polichromii ściennych we wnętrzach. Jednocześnie zdiagnozowano krytyczny stan techniczny wszystkich ceglanych sklepień. Elementem kluczowym dla turystycznego udostępnienia zamku okazała się wieża bramna.

Założeniem podstawowym adaptacji ruin zamku w Ząbkowicach Śląskich ma być obok zabezpieczenia zabytkowej substancji oraz przywrócenia możliwości jej turystycznego wykorzystania, zachowanie w bryle i elewacji estetyki zabytkowej ruiny. Dotyczy to zwłaszcza skrzydła północnego i zachodniego oraz północnej części skrzydła wschodniego. Wyjątkiem może być wieża zegarowa dziedzińca posiadająca zachowane tynkowe kwadry oraz boniowanie narożników. W wypadku tej wieży, wyjątkowej z punktu widzenia krajobrazowej panoramy zamku, warto w przyszłości rozważyć odtworzenie jej historycznej formy ze zwieńczeniem hełmem. Możliwe jest też przywrócenie na jej elewacji tarczy zegarowej.

Zakres projektowanych prac zabezpieczających konserwatorsko-adaptacyjnych.
Etapy Ia, Ib - przygotowanie do realizacji,
W ramach etapu Ia przyjęto kolejno zabezpieczenie i zagospodarowanie kubatur części wejściowej zamku - 4 nadziemnych kondygnacji wieży bramnej z odtworzeniem klatki schodowej, zadaszeniem całości i stworzeniem na dachu tarasu widokowego. Przewidziano doprowadzenie przyłącza wod.-kan. do obiektu i wykonanie podstawowego zaplecza sanitarnego dla personelu. Przed etapem Ib, wprowadzającym do wieży funkcje użytkowe przewidziano przeprowadzenie w szerokim zakresie badań architektonicznych, archeologicznych i konserwatorskich warunkujących uzgodnienie prac projektowych etapu Ib.

Etap II - planowane możliwości adaptacji,
- przywrócenie dachu wraz z rekonstrukcją attyki i przywróceniem stropów nad parterem i I-szym piętrem południowej części skrzydła wschodniego; stworzy to duże sale ekspozycyjne i wielofunkcyjne,
- uzupełnienie obwodu i sklepienia bastei płd.-wsch; pozwoli to zabezpieczyć i wyeksponować renesansowe freski na ścianach we wnękach okien. Zwieńczenie bastei zabezpieczone tarasem nad częściowo zachowaną kopułą, której zwieńczenie pozostanie w formie ruiny,
-przywrócenie klatek schodowych przy bastei i we wschodniej części skrzydła południowego wzmacniających strukturę budowli i przywracających sprawna komunikację -zabezpieczenie i odtworzenie ceglanych sklepień w części skrzydła południowego,
-doprowadzenie infrastruktury technicznej w postaci przyłącza gazowego i zaprojektowanie umieszczonych na poddaszu pomieszczeń technicznych, kotłowni i wentylatorni. Proponowane działania pozwolą możliwie efektywnie wyeksponować i wykorzystać walory zamku przy jednoczesnym zachowaniu zbliżonej do obecnej formy.

Etap III - dalsze możliwości
- rewaloryzacja wieży zegarowej z odtworzeniem komunikacji pionowej i hełmem wieńczącym z galerią widokową. W tym etapie możliwe jest uzupełnienie wykuszy elewacji południowej a także przekrycie i adaptacja wschodniej części skrzydła południowego na cele muzealne.

Etap IV - możliwości, wizje
W niedokończonym skrzydle północnym oraz północnych partiach skrzydeł wschodniego i zachodniego możliwe jest również wprowadzenie funkcji komercyjnych - hotelu lub centrum konferencyjno-hotelowego. Możliwe będzie równoległe adaptowanie sklepionych piwnic skrzydła wschodniego. Takiej inwestycji powinno towarzyszyć uporządkowanie terenu zewnętrznej fosy suchej. W jej części północnej proponowany jest ogród geometryczny o formach włoskich oraz uporządkowanie muru i skarpy od strony posesji przy ul. Krzywej. Warto rozważyć zlokalizowanie u podnóża muru zewnętrznej skarpy dodatkowej niskiej, parterowej części hotelowej wtopionej w skarpę i powiązanej z kompozycja ogrodu.
Dla skrzydła północnego najwłaściwsze wydaje się wykorzystanie oszczędnych form współczesnej architektury eksponujących surowe, kamienne ściany zamkowe i ukrytych we wnętrzu budowli zamkowej w sposób nie kolidujący z jego obecna sylwetką oraz estetyką trwałej ruiny.
Etapy II, III, IV będą wymagały dodatkowych badań i studiów i możliwe że zostaną zrealizowane tylko częściowo.