Na przykładzie praktycznych doświadczeń naszej autorskiej pracowni projektowej pragnę przedstawić próbkę podejmowanych działań rewaloryzacyjnych. Przedstawione tu prace projektowe oraz ich realizacje zróżnicowane są w zależności od ich wielkości, lokalizacji oraz od stanu zachowania zabytkowych zespołów i budowli. Wspólnym elementem są towarzyszące tym pracom badania architektoniczne, które w znacznym stopniu wpływają na podejmowane decyzje projektowe i konserwatorskie.
W prezentowanym zbiorze znajdują się skromne ruiny średniowiecznych zamków górskich, podlegające jedynie zabezpieczaniu i uczytelnianiu. Są też założenia zamkowe zniszczone w trakcie XX -wiecznych działań wojennych lub przez późniejsze wieloletnie zaniedbania. Obok potężnych siedzib książęcych i magnackich znajdują się też skromne obronne siedziby rycerskie w postaci wież mieszkalnych. Oprócz prac projektowych i realizacji prezentowane są wyniki badań architektonicznych, niezwykle istotne dla poszerzania wiedzy o zamkach oraz dla prawidłowego podejmowania decyzji konserwatorskich.

Rogowiec (Hornberg) woj. dolnośląskie - ruina nieregularnego górskiego zamku zbudowanego na górze Grzmiąca ok 1299 r. przez księcia świdnicko - jaworskiego Bolka I. Stanowił punkt umocniony południowej granicy księstwa. Zamek został zburzony w 1483 roku na rozkaz króla czeskiego Macieja Korwina. Obecnie ruina zamkowa stanowi górska atrakcję turystyczną. Zamek przez wiele sezonów był badany przez archeologa dr Artura Boguszewicza. Część murów zamku górnego została zabezpieczona. W 2008 roku na zlecenie Gminy Głuszyca została opracowana całościowa koncepcja zabezpieczenia, ekspozycji i zagospodarowania reliktów zamku. W ramach projektu przewidziano rekonstrukcję sklepienia jednej z piwnic z przeznaczeniem na schronienie dla turystów.

Gromnik (Rummelsberg) woj. dolnośląskie - ruina zamku górskiego, siedziby rycerzy rozbójników, zbudowana w miejscu wczesnośredniowiecznego grodziska przez rycerza Opitza Czirna. Zamek powstał w 1425 roku. W 1443 roku został zniszczony po oblężeniu przez wojska wrocławskie. Odbudowany, został ostatecznie opuszczony i zniszczony w końcu XV wieku. W 1825 roku na miejscu zamku powstała ceglana wieża widokowa wraz z zabudowa towarzyszącą. Cały zespół został wysadzony przez wojsko pod koniec działań wojennych w 1945 roku. W 2003 roku z inicjatywy Towarzystwa Wzgórz Strzelińskich i Gminy Przeworno rozpoczęto porządkowanie szczytu góry. Podczas towarzyszących tym pracom badań architektoniczno - archeologicznych odsłonięte zostały kamienne relikty zamku i wcześniejszej centralnej budowli. Projekt zagospodarowania wzgórza z ekspozycją murów zamku i odtworzeniem części budowli powstał na zlecenie Gminy Przeworno w 2006 roku. Do chwili obecnej zabezpieczono część odkrytych murów i zbudowano nowa wieżę widokową. Od 2003 roku kontynuowane są badania archeologiczno - architektoniczne.

Góra Ślęża (Sobtenberg) woj. dolnośląskie - ruiny zamku książęcego na szczycie góry Ślęży. Najstarsza wzmianka o grodzie pochodzi z 1274 roku. W 1428 roku zamek zajęty przez husytów został zdobyty i zburzony przez wojska świdnickie i wrocławskie. W wyniku wieloletnich prac archeologicznych zostały odsłonięte kamienne relikty obwodu i budynków zamkowych. Przygotowany został projekt zabezpieczenia i ekspozycji w terenie oraz w podziemiach XVII wiecznego kościoła.

Opole (Oppeln) woj. opolskie 1. zamek "na Ostrówku" W 1928 roku w związku z budową modernistycznego gmachu biurowego zamek zburzono. Od 1933 roku na terenie zamku prowadzone były sukcesywnie prace archeologiczne. Obecnie jedynym zachowanym reliktem zamku jest okrągła ceglana wieża ostatecznej obrony. W 2010 roku Urząd Wojewódzki zlecił opracowanie programu adaptacji wieży na cele turystyczne. W 2011 roku przeprowadzono badania architektoniczne i konserwatorskie wieży w trakcie których odsłonięto szereg istotnych elementów wieży, w tym pierwotne wejście. Potwierdzona też została XIV wieczna metryka budowli. W wykopie archeologicznym u podnóża wieży odsłonięto odcinek XIII wiecznego muru obwodowego zamku wraz z fragmentem nieznanej dotąd wieży bramnej lub baszty. Badania archeologiczne w obrębie bramy zamkowej maja być kontynuowane w 2012 roku. W tym roku zostaną też rozpoczęte prace konserwatorsko - adaptacyjne.

2. Zamek "na Górce" - zbudowany w latach 1382 - 87 przez Władysława Opolczyka zamek zlokalizowany został na obwodzie miasta lokacyjnego. W 1615 roku zamek zniszczył pożar. Pozostałości zamku zostały wchłonięte przez budynek szkoły. Najlepiej zachowany średniowieczny fragment zamku to ceglana, prostokątna wieża wraz z odcinkiem muru obwodowego zakończonego bartyzaną. W 2006 roku przeprowadzono konserwację elewacji wieży i muru zamkowego. Przeprowadzone w czasie tych prac badania architektoniczne potwierdziły funkcję wieży bramnej zamku. Dla potrzeb stwarzania lepszej ekspozycji zamku w przestrzeni miasta wykonany został projekt odsłonięcia części fosy oraz wykonania stylizowanego mostu podkreślającego funkcję wieży bramnej.

Nysa (Neisse) woj. opolskie -dwór i zamek biskupów wrocławskich. Najstarszy przekaz o dworze biskupim pochodzi z 1259 roku. W 1282 roku wzmiankowano murowany zamek biskupi. Ok połowy XIV wieku wymurowano połączony z zamkiem obwód murów obronnych. Na początku XV wieku powstał drugi zewnętrzny obwód murów z łupinowymi basztami. Przebudowy zamku dokonano ok. 1454 roku. Odbudowa po pożarze nastąpiła w 1526 roku za czasów biskupa Jakuba von Salza, a restauracja i rozbudowa została zlecona w latach 80-tych XVI wieku przez biskupa Martina Gestermanna. W 1594 roku rozpoczęto realizację bastionowego obwodu fortyfikacji otaczających zamek od południa i wschodu. Autorem tych fortyfikacji był Hans Schneider von Lindau. W 1615 roku na zlecenie biskupa Karola Habsburga powstał w zachodniej części założenia reprezentacyjny, wczesnobarokowy budynek ujeżdżalni z wielką, krytą kolebka salą w przyziemiu.

Zabudowa zamku składała się z dwóch, oddzielonych fosą, obwodów dzielących założenia na wewnętrzny zamek i zewnętrzny, gospodarczy dwór. Całość otaczała od zewnątrz fosa i obwód obronny. W końcu XVII wieku funkcje rezydencjonalne przeniesione zostały do zbudowanego na zewnątrz zamku barokowego pałacu. Po zajęciu Nysy przez Fryderyka II w zamku wprowadzane są stopniowo funkcje związane z twierdzą. W 1824 roku centralna część zamku została rozebrana a zewnętrzne budowle dworu przebudowano na warsztaty i magazyny artyleryjskie funkcjonujące do 1919 roku. W trakcie działań wojennych zespół został poważnie uszkodzony. W latach 60-tych XX wieku przeprowadzono prace remontowo - adaptacyjne dla potrzeb Spółdzielni Pokój. W 1997 roku zespół został zdewastowany przez powódź. W 2011 roku w związku z podjętymi staraniami o adaptację dworu na cele usługowe przez prywatne przedsiębiorstwo Belmako wykonane zostały, dofinansowane przez Opolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, badania architektoniczne i konserwatorskie przygotowywanego do adaptacji południowego skrzydła założenia.

Siedlisko (Carolath) - woj lubuskie częściowo zrujnowany, położony na prawym brzegu Odry największy manierystyczny zespół zamkowo - rezydencjonalny na Śląsku. W 1298 wzmiankowany jest należący do Henryka III Głogowskiego "novo castro Sedlescho". W 1360 roku istnieje tu zamek mysliwski cesarza Karola IV Luksemburskiego. Na przełomie XV i XVI wieku powstaje prywatny murowany, ceglany zamek, którego relikty zachowały się do chwili obecnej. W latach 1540 - 1600 trwały rozbudowy i przebudowy założenia przez rodzinę Rechenbergów i von Schoenaich. W 1626 roku architekt Walenty von Saebisch wykonał projekt fortyfikacji bastionowych. W XIX wieku zamek przebudowano wg projektów C.F.Schinkla i Carla Lüdecke. Ostatni budynek - mauzoleum rodziny v. Schoenaich powstał wg projektu Hansa Poelziga w 1913 roku. Zamek uległ zniszczeniom w 1945 roku. Częściowa odbudowę przeprowadzono w latach 1963-66 i 1969-72. Obecnie zespół jest własnością prywatną. W 2007 roku na zlecenia właściciela wykonana została inwentaryzacja wraz z wnioskami konserwatorskimi i projekt koncepcyjny zagospodarowania na cele centrum konferencyjno - hotelowe. Obecnie wykonany został tylko ograniczony zakres prac zabezpieczająco - adaptacyjnych.

Polska Cerekiew (Polnisch Neukirch) - woj. opolskie średniowieczny zamek otoczony fosą. Częściowo zabezpieczona ruina renesansowego zespołu rezydencjalno - zamkowego. Pierwotnie siedziba rodziny Wrochem - Kottulińskich. Najstarsza zachowana murowana budowla pochodzi z końca XV wieku. Był to otoczony fosą, założony na rzucie litery L ceglany dwór lub zamek o co najmniej 2 kondygnacjach naziemnych. Obecna bryła zamku - rezydencji magnackiej - powstała w latach 1762 - 63 za czasów Jerzego I Oppersdorffa. Przebudowa została ukończona dopiero w 1617 roku za czasów Fryderyka III barona Oppersdorffa. Od 1641 roku zamek przejęła rodzina v. Gaschin. W 1823 roku został sprzedany Ferdynandowi v. Seherr - Thoss. W latach 1880 - 1945 majątek należał do rodu hrabiów Matuschka - Toppolnau. Zamek spalony w trakcie działań wojennych w 1945 roku został zabezpieczony w latach 70-tych XX wieku. W 2010 roku na zlecenie Gminy Polska Cerekiew zostały podjęte badania architektoniczne na zamku oraz wykonany został projekt koncepcyjny odbudowy założenia zamkowego. W 2011 roku uzyskane zostały środki unijne na pierwszy etap prac rewaloryzacyjnych. Prace te zostana wykonane do końca 2013 roku.

Biestrzyków (Eckersdorf) - woj. dolnośląskie - ceglana wieża mieszkalna otoczona wodną fosą, zbudowana została w II połowie XIV wieku. Przebudowywana na początku XVI wieku i ok. 1690 roku. Po 1945 roku spalona, przez kilkadziesiąt lat pozostawała w ruinie. W latach 1997 - 2008 odbudowana na cele mieszkalne przez prywatnego inwestora pełni funkcję mieszkalną. Przy wieży przywrócono na starym fundamencie kubaturę dawnego dworu.

Żelazno woj. dolnośląskie - prostokątna kamienna wieża mieszkalna - najstarsza zachowana część owalnego średniowiecznego założenia zamkowego. Na zlecenie prywatnego inwestora zostały wykonane badania architektoniczne oraz projekt rewaloryzacji w ramach którego zrealizowano nowe zwieńczenie wieży.

Ząbkowice Śląskie (Frankenstein) woj. dolnośląskie - ruiny książęcej rezydencji. Pierwsza wzmianka o zamku, należącym do książąt świdnickich, pochodzi z 1321 roku. W 1336 roku zamek został przekazany w zastaw królowi Czech Janowi Luksemburskiemu, a w 1351 roku sprzedany cesarzowi Karolowi IV. Po połowie XV wieku zamek wraz z urzędem starosty otrzymał jerzy z Podiebradu, późniejszy król Czech. W 1518 roku rozpoczęto przebudowę dla księcia ziębickiego Karola I Podiebrada wg projektu Benedykta Rejta. Zamek częściowo zniszczony w czasie wojny 30-letniej został opuszczony w 1728 roku. Prace konserwatorskie były prowadzone w ruinach zamku od końca XIX wieku. W 2011 roku ze środków miejskich i Ministra Kultury mają być sfinansowane prace zabezpieczające oraz badania architektoniczne, archeologiczne i konserwatorskie. Po przeprowadzeniu niezbędnego rozpoznania zostanie przygotowany projekt adaptacji na cele kulturalno - turystyczne części wnętrz wraz z konserwacją detali kamieniarskich i polichromii wnętrz.

Będzin woj. śląskie - kamienny zamek zbudowany z rozkazu króla polskiego Kazimierza Wielkiego w połowie XIV wieku w miejscu dawnego grodu z wcześniejsza, kamienną cylindryczna wieżą. Zamek powstał jako element lokacyjnego miasta Będzina. Opuszczony w XVIII wieku, pozostał w formie romantycznej ruiny. Od początku XIX wieku podejmowano próby jego odbudowy. W 1834 roku podjęto próbę odbudowy wg projektu Franciszka Marii Lanciego. W okresie międzywojennym projekty odbudowy wykonał Adolf Szyszko - Bohusz a w 1948 roku Bohdan Gerquin oraz Zygmunt Stępiński. Ostatecznie w latach 1952 - 56 zamek górny został odbudowany wg projektu Zygmunta Gawlika z przeznaczeniem na muzeum Zagłębia Dąbrowskiego. Kamienne relikty zamku dolnego zostały wyeksponowane w terenie. W 2009 r. na zlecenie samorządu Miasta Będzina w oparciu o analizę materiałów archiwalnych i badań wykonana została koncepcja pokazująca możliwości odbudowy z przeznaczeniem na rozszerzenie turystycznej oferty ekspozycyjno - edukacyjnej zamku będzińskiego. Przeprowadzone równolegle uzupełniające badania architektoniczno - archeologiczne potwierdziły lokalizację i funkcje poszczególnych budowli zamku dolnego.